Yaşlı bireylerin afet sonrası yaşama uyumu için neler yapılmalı?

Yaşlılık periyodunun en büyük zorlanmalarından birisi olan kayıpların Kahramanmaraş merkezli meydana gelen afetle birlikte epey ağır yaşandığını belirten uzmanlar; afetler sonrasında yaşlı bireylerde en ağır olarak gözlemlenen hislerin kaygı, kayıp, yas, ıstırap ve depresif ruh hali olduğunu tabir ediyor. Öğr. Gör. İdil Arasan Doğan, yaşlı bireylere afet sonrası süreçte sakin bir ses tonunda ‘her şey yoluna girecek’ üzere telkin edici telaffuzlar eşliğinde inançlı alanlar oluşturulmasını, mahremiyetlerinin gözetilmesini ve su, tesbih, yastık üzere eserlerle ahenginin kolaylaşırılmaya çalışılmasını tavsiye ediyor.

Üsküdar Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü uygulamalı psikoloji öğretim vazifelisi İdil Arasan Doğan, ani gelişen afet durumlarında yaşlı bireylerin yaşadığı his durumlar hakkında değerlendirmelerde bulundu ve ruhsal yeterli oluşlarının sağlanabilmesi için kıymetli tavsiyeler paylaştı.

Yaşlı birey için olağan yaşantı süratlice sağlanmalı

Öğr. Gör. İdil Arasan Doğan, ‘Afet durumları yaşlı bireylerin ahenk sağlamış oldukları şartların ansızın değişimi olarak belirmekte olup, bu değişimlere nasıl ahenk sağlanacağının yarattığı kuvvetli bir süreçtir’ dedi ve kelamlarına şöyle devam etti:

“Bu süreçte kıymetli olan yaşlı birey için olağan yaşantının bir an evvel sağlanmasıdır. Temel amaç afetlerle birlikte vücuda, duyguya ya da dünyaya dair inançların sarsılması sonrasında beraberinde yaşanan kopmaların onarılması, kurulacak bağlantı ve takviyelerle bu ilişkilerin tekrar oluşturulmasıdır. Öncelikle ruhsal birinci yardımda var olan tasaları ve fizikî durumu müdahale olmaksızın anlaşılmaya çalışılmalı lakin ruhsal meseleler üzerine direkt soru sorulmamalıdır. Burada kilit nokta ruhsal triyajdır. Bunu yapacak görevlilerin gerekli eğitimleri almış olmaları, ne vakit ne yapacaklarını bilmesi epeyce kıymetlidir. Bilhassa afet süreçlerinin yarattığı kırılgan durumlar, yaşlılık devrinin kendine has süreçleriyle yaşanabilecek kırılganlığı artırıyor. Maalesef ülkemizde yaşanan ve eşi gibisi olmayan Kahramanmaraş merkezli zelzeleden çok sayıda yaşlı etkilendi. Bakımevinde kalan yaşlılarımızın ise sonrasında ne yapacağını bilemez halde yardıma muhtaç kalması da durumun çaresizliğini ortaya koydu.”

Ani kayıplara farklı boyutlarda reaksiyon veriyorlar 

Yaşlılık periyodunun en büyük zorlanmalarından birisi olan kayıpların bu afetle birlikte epey ağır olarak yaşandığını vurgulayan uygulamalı psikoloji öğretim vazifelisi Doğan, “Yaşlı bireyler periyodu itibariyle akran kaybı, eş kaybı, rol kaybı üzere birçok kayıpla karşı karşıya kalıyor. Ansızın ve beklenmedik olan zelzele üzere afetlerde yaşanan kayıpları ise yaşlılar kendilerine nazaran farklı boyutlarda yansılar vererek karşılıyor. Bununla birlikte gerçeği inkar etme, mümkün ve var olan demansiyel süreçlerin atak göstermesi ile beliren unutkanlıklar, bilişsel aktivitelerde gerileme, yalnız kalma isteği ve içe çekilme belirtileri ağır olarak görülüyor. Kendince tahlil olarak düşündükleri ile sorunu çözemediklerinde ise gerginlik ve dert artıyor. Bu süreçler yaşlı bireyde oryantasyonda bozulma ve davranışsal süreçlerde kötüleşme ile sonuçlanıyor.” diye konuştu.

Korku, üzüntü ve yas yaşıyorlar

Deprem üzere ani gelişen afetler sonrası yaşlı bireylerde en ağır olarak gözlemlenen hislerin kaygı, kayıp, yas, tasa ve depresif ruh hali olduğunu söz eden Öğr. Gör. İdil Arasan Doğan, “Burada oluşan beklentisel hisler dehşet, bir reaksiyon olarak ortaya çıkan kayıp, yasa eşlik eden sıkıntı duygusu ve duygusuzluk olarak tabir edilebilecek durum ise depresyon olarak açıklanabiliyor. Yaşlıların bu travmayı en az hasarla atlatabilmesi için kişilerarası takviye sistemlerinin harekete geçirilmesi ve bakım süreçlerinin acele olarak devreye sokulması epeyce değerli. Bu bağlamda yakınlarına süratlice ulaşım, yemek ve suyun hazır bulundurulması ve bir yere sevki gerekli ise karar önceliği gerekiyor.” dedi.

İhtiyaçları hazırda bulundurulmalı

Öğr. Gör. İdil Arasan Doğan, süreçte verilen suyun yaşlıların ahenk sağlaması ve sakinleşmesini kolaylaştırdığını söyledi ve kelamlarını şöyle sürdürdü: 

“Uyum sağlamaya yönelik başka objeler tesbih, yastık üzere eserler olarak düşünülebilir. Bunların yanı sıra yaşlıların afetleri en az hasarla atlatabilmeleri, ‘o an orada olmak ilkesi’ ile oluşacak psikososyal çalışmalar ve sakin bir ses tonunda ‘her şey yoluna girecek’ üzere telkin edici telaffuzlar eşliğinde inançlı alanlarının oluşturulmasına bağlıdır. Mahremiyetlerinin gözetilmesi, kullandıkları ilaç, gözlük ve işitme aygıtlarının evvelden yedeklerinin hazır bulundurulması, şayet yaşlının demansı var ise kesinlikle daha evvelden var olan yer belirleyicisinin olması, isminin yer aldığı bir takının kullanılması üzere uygulamaların bu noktada önleyici ve hami müdahaleler ortasında yer aldığı söylenebilir. Ek olarak yaşlı birey Alzheimer’lı bir hasta ise muhtemelen bırakılan yerde durmayacaktır, bu nedenle hayli dikkatli olunmalıdır. Afet alanında takviye veren kimselerin yaşlı ve demanslı hasta ile bağlantı konusunda eğitiminin sağlanması da epeyce kritiktir. Bunlarla birlikte hazır halde bekletilecek acil afet bakım merkezlerinin oluşturulması hayli pahalıdır.” 

Disiplinlerarası iş birliği ön plana çıkıyor

Disiplinlerarası iş birliğinin çok değerli olduğu bu süreçlerde geriatri – geropsikiyatri temelindeki kişilerarası yaklaşımların, ömrü gözden geçirmenin, bilişsel fonksiyonların aktivasyonuna yönelik ve küme temelinde yapılacak çalışmaların aktif olacağını belirten Öğr. Gör. İdil Arasan Doğan, “Bir umut aşılama olarak yaşlı bireyin toplumsal iştirakinin sağlanması, işe yaramışlık hissinin desteklenmesi tahminen de süreçte en bedelli olumlu müdahale olarak görülebilir. Ek olarak yaşlı bireyin birlikte yaşadığı ve alakada olduğu aile üyeleri ile bakım verenler, bakım merkezi çalışanları ya da öbür hizmet veren bireylere yönelik yaşlılık, yaşlı bakımı üzerine psikoeğitim verilmesi yaşlanan bir toplum olarak toplum ruh sıhhatimize katkı sağlayacak olup acil afet durumlarında önleyici bir sistem olarak fonksiyon görecektir.” tabirlerini kullandı.