Hayvanlar depremi önceden hissedebilir mi?

Kahramanmaraş’ta meydana gelen iki şiddetli sarsıntı 10 vilayetimizde büyük hasar yarattı ve ne yazık ki 30 binden fazla insanımızın hayatına mal oldu. Vahim zelzeleden çabucak evvel kimi hayvanların ‘garip’ davrandığına dair görüntüler internette sıkça paylaşıldı. Görüntülerdeki argüman, hayvanların şiddetli zelzeleleri insanlardan evvel hissedip, buna reaksiyon verdiği tarafında. Bu teori antik periyotlardan bu yana ortada, pekala geçerliliği var mı?

Teorinin gerçek olduğu tarafında bilimsel araştırmalar bulunuyor. Sismik makinelerin, insan bedeninin fark edemeyeceği sarsıntıları kaydetmesi üzere, hayvanlar da büyük sarsıntılardan çabucak evvel meydana gelen hafif şiddetteki öncü sarsıntıları hissedebilecek ‘sensörlere’ sahip. Bilim insanları böylelikle hayvanların büyük sarsıntılardan saniyeler evvel bunu hissedebildiğini söylüyor. Hatta kimi araştırmacılar, hayvanların bunu öncü sarsıntılardan bile evvel hissedebileceğini belirtiyor.

ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu(USGS)’na nazaran, zelzeleden saniyeler evvelki olağandışı hayvan davranışları sismik dalgaların iki formu ortasındaki fark ile açıklanabilir. Primary, öncül ya da P-dalgası bir sarsıntıdan birinci yayılan dalgalar ve merkezden saniyede birkaç kilometre süratle yayılır. Kurum, bu dalgaların hayvanlar için daha besbelli, hissedilebilir olduğunu söylüyor. P-dalgalarını takiben ikincil ve daha güçlü S-dalgaları yayılmaya başlıyor ve bu dalgalar yeri sallıyor.

USGS’nin Mevzuyla ilgili raporunda şu bilgiler yer alıyor:

“Küçük P dalgasını çok az insan fark eder, bu dalga sarsıntının kaynağından daha süratli uzaklaşır ve daha büyük olan S dalgasından daha evvel size ulaşır. Lakin daha keskin hislere sahip olan hayvanlar P dalgasını, S dalgası ulaşmadan saniyeler evvel hissedebilir.“

Depremleri varsayım etmek neden bu kadar sıkıntı?

Sismolojik aygıtlar tarafından fark edilip, tahlil edilen öncül sarsıntılar zelzeleler için erken ihtar sistemi olarak kullanılıyor fakat genelde zelzeleye bir dakikadan kısa bir müddet kala ikaz yapılabiliyor. Sanki hayvanlar sarsıntısı çağdaş makinelerden daha erken ve hatta daha düzgün biçimde hissedebilir mi? İnsanlık binlerce yıldır hayvanların zelzeleleri meydana gelmeden saatler evvel fark edebildiğini sav etse de, bilim buna kuşku ile yaklaşıyor.

Max Planck Hayvan Davranışları Enstitüsü’nün yöneticisi Martin Wikelski, hayvanların zelzeleleri öncül sarsıntılardan evvel hissedebileceğini söylüyor: “Hayvanların zelzele işaretlerini hissetmekte güzel olduğuna dair belirtiler var ve bu işaretler yalnızca sismik hareketlilik değil.”

Wikelski’nin 2020 yılında yayınlanan çalışmasında, araştırmacılar, İtalya’daki bir çiftlikte yer alan inek, köpek ve koyunlara elektronik takip aygıtları takarak, hareketlerini aylar boyunca, etraflarında zelzele hayli izlediler. Buldukları şey ise, hayvanların etrafta meydana gelen sekiz büyük zelzelenin yedisi gerçekleşmeden evvel “süper hareketli” oldukları. Hayvanlar bu sarsıntılardan evvel aralıksız neredeyse 45 dakika boyunca hareket halindeydi. Araştırma, hayvanların zelzeleleri insanlardan ve rastgele bir öncü sarsıntıdan 12 saat evvel hissedebileceğini gösterdi.

Kötü bir şey olacak hissi: Felaket için hayvansal içgüdü

Lakin Wikelski hayvanların bu sıra dışı davranışının sebebinin şimdi bilinmediğini söylüyor ve kelamlarına şöyle devam ediyor: “Bize bir şey söyleyebileceklerine dair belirtiler var. Fakat bunu nasıl yaptıklarını şimdi bilmiyoruz. Tehlikeyi hissedebilmeleri, birbirleriyle bağlantı kurma yetenekleriyle temaslı olabilir. İnekler birinci başta donup kalıyor. Hiç hareket etmiyorlar. Akabinde köpekler sahiden geriliyor, akabinde çılgına dönüp havlamaya başlıyorlar. Akabinde koyunlar deliriyor. Ve bunların hepsi bir ortaya gelince, inekler de çılgına dönüyor.”

Wikelski’nin çalışması hayvanların zelzelesi merkez üssünden 20 kilometre uzaktan bile tespit edebildiğini gösteriyor. Artık çalışmalarını genişletmeyi planlayan Wikelski, çiftlik hayvanlarının yer altı basıncı ile havaya salınarak yükselen demir düzeylerine reaksiyon verdiği teorisini inceleyecek. Wikelski araştırmasıyla ilgili kelamlarını şöyle tamamlıyor: “Hayvanların algılayabildiği farklı etkenler var, lakin bunlar hala bilinmezliğini koruyor.”

Ancak 2018 yılında yapılan bir araştırmada, zelzeleden evvel olağandışı hayvan davranışlarına dair 700 sav incelendiğinde, sonuç alabilmek için daha fazla delil gerektiğine karar verildi. Araştırmacılar bu çalışmada hayvanların sarsıntıları sismik makinelerden evvel tespit edip edemeyeceği sorusuna odaklandı. 2018 tarihli araştırmayı yürüten bilim insanları, bir çok tarihi örneği de ele alarak, sarsıntılardan evvel hayvanların garip davranışlarının sebebinin öncü sarsıntılar olabileceğini söylüyor. Var olan ispatların ikinci ağızdan ve anılardan oluşmasının da inanılırlıklarına gölge düşürdüğü belirtiliyor.

ABD’de Oklahoma sarsıntısından dakikalar evvel uçan kuşlar

Tarihten ve günümüzden daha dişe dokunur örnekler de var. Aktarılan en eski kayıtlardan biri Romalı muharrir Aelian’ın M.Ö. 373’te Helike’de meydana gelen zelzele öncesinde fare, yılan, kırkayak ve böceklerin kentten nasıl kaçtıklarını anlatması. Bu zelzele ve akabinde gelen tsunami Helike’yi yerle bir etti.

2016 yılında da, ABD’de Oklahoma’da meydana gelen zelzeleden 15 dakika evvel binlerce kuşun havalanıp uçmaya başlaması radar teknolojisi ile kaydedilmişti.