104 yıl önce Ermeni çetelerin Azerbaycan’da gerçekleştirdiği soykırım

1918 yılının mart ayı Azerbaycan tarihine, acı, gözyaşı ve hüzün olarak yazıldı. 1917 Ekim Devrimi ile Rusya’da yönetimi ele geçiren Bolşevikler Kafkasya’yı hedef aldı.

Ermenilerin 104 yıl önce gerçekleştirdiği katliam, “Azerbaycan tarihinin en ağır ve kanlı katliamlarından” biri olarak kabul ediliyor.

Rusya İmparatorluğu’nun son dönemlerinde Azerbaycan’ın çeşitli bölgelerine yerleştirilmiş Ermeniler, otorite boşluğundan da faydalanarak çevre köy ve kasabalardaki Azerbaycanlıları katlederek topraklarını ele geçirmeye başladı.

Ermeniler, 1905’ten itibaren örgütlenip silahlandı ve başta Bakü olmak üzere tüm bölgelerde karışıklıklar çıkararak Azerbaycanlıları yıldırma politikası yürüttü. Rusya’da 1917’deki Ekim Devrimi’nin ardından Bolşevikler, Bakü’de de yönetimi ele geçirdi. Bolşevikler’in Ermeni lideri Stepan Şaumyan’ın desteğini alan Ermeni ve Bolşevik çeteleri, Azerbaycanlılara karşı saldırıları artırdı.

1918’in 30 Mart ve 3 Nisan yarihleri arasında Bakü’de 12 bin Azerbaycanlı katledildi. O dönemlerde Bakü’de bulunan Seyit Cafer Pişeveri gördüklerini bir yazısında şöyle aktarıyor:

“Ben Taşnakların vahşiliklerini, sayısız masum insanların, özellikle tarafsız insanların öldürülüp hanlarda cesetlerinin yakılmasını kendi gözümle gördüm. Bu çok feci ve nefret edilecek durumdu. Hiçbir neden olmadan, yalnız kin ve düşmanlık yüzünden Taşnakların işledikleri cinayet her bir insanın ruhunu sıkıp kederlendirirdi.”

Öte yandan Azerbaycan kaynaklarına göre, Bakü Sovyet Ermeni-Taşnak ve Rus-Bolşevik askeri güçleri aynı gün şehrin eski tarihi binalarını, mimari anıtlarını da yıkmış, kamu ve özel yapıları tahrip etmişti.

Katliamlar Bakü ile sınırlı kalmadı. 30 Mart ile 3 Nisan arasında Şamahı, Guba, Haçmaz, Lenkeran, Hacıgabul, Salyan, Zengezur, Karabağ, Nahçıvan ve diğer bölgelerde Ermeni ve Bolşevik çeteler, 50 bin Azerbaycanlı’yı katletti.

Öyle ki 18 Mart’ta top ve makineli tüfeklerle donatılmış 2 bin Ermeni Taşnak çetesi Bakü’den çıkarak Şamahı’ya yöneldi. Yol boyunca 15 Müslüman köyünü yerle bir etti. Dönemin Olağanüstü Olayları Araştırma Kurulu üyesi hukukçu A.F.Novatski 1918 yılı yazında yerle bir edilmiş Şamahı’da soykırıma tanık olanlarla konuşabilmek için sağ kurtulmuş birkaç insanı ancak zorlukla bulabildiğini ifade etmişti.

Katliam Osmanlı Devleti’nin Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın talimatıyla kurulan Kafkas İslam Ordusu’nun Azerbaycan’a yardıma gelmesi ve ülkeyi çetelerden temizlemesiyle son buldu.

Azerbaycan’da 1918’de Ermenilerce uygulanan mezalim ve katliam, “soykırım” olarak kabul ediliyor ve dünyaya anlatılması için çeşitli çalışmalar yürütülüyor.

Merhum Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, 1998’de imzaladığı kararnameyle 31 Mart’ın “Azerbaycanlıların Soykırım Günü” olarak anılmasına karar vermişti.